Co wiesz o beta karotenie?

W przyrodzie występuje ponad 600 różnorodnych karotenoidów. Niewątpliwie jednym z najbardziej popularnych przedstawicieli tych związków chemicznych jest beta-karoten, który znany jest również jako prowitamina A.

Beta-karoten to naturalny barwnik żółto-pomarańczowy, który nadaje kolor wielu owocom i warzywom, np. marchwi, papryce czy pomidorom. Ze względu na swoje właściwości znalazł bardzo szerokie spektrum zastosowania zarówno  w przemyśle spożywczym, farmaceutycznym jak i kosmetycznym.

Beta karoten jest to szeroko dostępny nutriceutyk – czyli substancja, która łączy w sobie wartości dietetyczne z  cechami środków farmaceutycznych. Nutriceutyki to  bioaktywne składniki, które zapewniają medyczne i zdrowotne korzyści  oraz ochronę struktur komórkowych przed uszkodzeniami wywołanymi przez czynniki zewnętrzne    (np. zanieczyszczenia środowiska), a także procesów takich jak starzenie. Od wielu lat na rynku pojawia się coraz więcej produktów zawierających beta karoten, bardzo popularna stała się również suplementacja diety tą substancją.

Organizm konwertuje beta karoten do witaminy A. Nadmiar witaminy A powoduje między innymi zaburzenia funkcjonowania nerek, odwapnienie kości  i uszkodzenia wzroku. Ponadto witamina ta jest hepatotoksyczna i teratogenna. W przeciwieństwie do czystej witaminy A, beta karoten  jest zupełnie bezpieczny, ponieważ organizm przekształca go w takiej ilości, w jakiej jest potrzebny. Badania dowodzą, że zdrowy organizm, w przypadku dużego niedoboru witaminy A jest w stanie przekształcić w nią około 25% beta-karotenu.

Ponieważ beta karoten budzi  wiele kontrowersji wciąż trwają badania nad jego działaniem, ze zwróceniem szczególnej uwagi na jego właściwości przeciwnowotworowe.

Beta karoten a zaburzenia pigmentacyjne (przebarwienia).

Jak wiadomo naturalnym procesem ochrony organizmu przed szkodliwym działaniem promieniowania ultrafioletowego jest opalenizna powstała w procesie melanogenezy. Gdy proces ten przebiega nieprawidłowo na skórze mogą pojawić się zmiany stanowiące duży defekt kosmetyczny. W przypadku zaburzeń pigmentacyjnych takich jak przebarwienia, bielactwo, melasma (ostuda), czy odbarwienia potrądzikowe  zaobserwowano, że beta karoten może nie tylko pomagać zapobiegać powstawaniu tych zmian, ale także przyspieszać proces ich usuwania. Badania na komórkach barwnikowych ludzi i myszy pokazują, że beta karoten może powodować zahamowanie syntezy melaniny. W trakcie tych doświadczeń stwierdzono, że prowitamina A nie tylko hamuje syntezę melaniny w melanocytach, ale także blokuje aktywność  tyrozynazy, która jest nadrzędnym enzymem odpowiedzialnym  za  indukcję biosyntezy melaniny. Te wyniki skłaniają do powstania nowej tezy, według której beta karoten posiada również właściwości wybielające. Stwierdzenie to jest dość kontrowersyjne, ponieważ beta karoten powszechnie znany jest jako środek, który przyspiesza proces powstawania opalenizny, a także pozwala ją przedłużyć. Jednak właściwości rozjaśniające zostały potwierdzone przez badania na grupie osób dotkniętych ostudą, co zostało opisane poniżej.

Ostuda jest to nabyte przebarwienie skóry występujące w miejscach eksponowanych na słońce. Najczęściej czynnikiem prowokującym powstawanie melasmy jest podrażnienie przez ekspozycje słoneczną, ciąże, doustne środki antykoncepcyjne i niektóre leki przeciwpadaczkowe. Jest to związane z melanizacją bez proliferacji melanocytów,  spowodowaną przez dużą sprawność produkcji melaniny przez melanocyty. Beta karoten działający jak agonista witaminy A redukuje produkcje melaniny, przez odwracalne łączenie mechanizmów chemicznych melanogenezy przy nasycaniu receptorów melanocytów lub wiązanie protein.

W trakcie badań na 31 osobach z nabytymi przebarwieniami, aplikowano miejscowo preparat zawierający beta karoten zamknięty  w nanotalosferach, z filtrami UVA/UVB. Przez 8 tygodni u 21 osób i 24 tygodnie u 9 osób.  Niekorzystne efekty zaobserwowano u 4 pacjentów z lekkim rumieniem i miejscowym podrażnieniem- u tych pacjentów przerwano dalsze badania. U pozostałych osób kontynuujących badania nie zaobserwowano pogorszenia się zmian. Po 8 tygodniach ustąpiły zmiany u osób z ostudą I stopnia i u 1 osoby z ostudą stopnia II. U 10 osób zaobserwowano regresję zmian ze stopnia II do I,  u 12 osób nastąpiło rozjaśnienie zmian ostudowych ze stopnia III do stopnia II,  u 1 osoby nastąpiła regresją ze stopnia II do I, a u 1 osoby nie zaobserwowano żadnych zmian.

Wyniki badań pokazuję, że beta karoten korzystnie wpływa na ostudę, gdyż nastąpiła regresja w większości przypadków. Ten fakt potwierdza również założenie, że prowitamina A dobrze przenika przez naskórek.

Suplementacja diety produktami zawierającymi beta karoten

W ostatnich latach suplementacja diety preparatami zawierającymi beta karoten stała się bardzo popularna, w szczególności w okresie letnim, kiedy to organizm narażony jest na szkodliwe promieniowanie UV. Jak w wielu podobnych przypadkach, pytanie co do słuszności suplementacji prowitaminą A budzi wiele kontrowersji. Bez wątpliwości beta karoten to substancja przynosząca bardzo wiele korzyści dla organizmu,  chroniąc go przed szkodliwymi czynnikami i dostarczając niezbędnej do prawidłowego funkcjonowania wielu organów witaminy A. Tak jak szereg innych związków może jednak przynosić niepożądane, a nawet szkodliwe efekty, które w niektórych przypadkach mogą przyczyniać się do rozwoju nowotworów- w tym raka płuc i wątroby. Wciąż pojawiają się nowe badania, które mają na celu wyjaśnić zaistniały problem. Ponieważ wyniki tych badań nie są do końca jednoznaczne aby zapobiec niekorzystnym efektom, które nie do końca zostały sprawdzone nie zaleca się stosowania preparatów z beta karotenem osobom palącym papierosy, nadużywającym alkoholu lub pracującym w miejscach kontaktu z substancjami toksycznymi.

Podsumowanie

Beta karotenem jest jednym z najpopularniejszych karotenoidów. Na przestrzeni ostatnich lat pojawiło się kilka tysięcy różnych publikacji dotyczących tej substancji. Co roku przybywa zarówno mnóstwo jego zwolenników jak i przeciwników, jednak  bez wątpienia można stwierdzić, że jest on jednym z najsilniejszych dostępnych antyutleniaczy.  Dzięki beta karotenowi do organizmu zostaje dostarczona niezbędna do prawidłowego funkcjonowania witamina A. Przynosi on wiele korzyści nie tylko dla wyglądu skóry, ale także dla całego organizmu. W odróżnieniu od wielu innych substancji nie powoduje żadnych poważnych skutków ubocznych, dlatego też można go stosować bez ograniczeń.  Warto jest o tym pamiętać i wprowadzić beta karoten do codziennego życia zarówno w diecie,  jak i w pielęgnacji kosmetycznej.

Autor: Marta Szafarczyk